وظیفه‌گرایی یا غایت‌گرایی و وجه مراعات ارزش‌های اخلاقی توسط خداوند متعالی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه فلسفه، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران.

چکیده

مکاتب اخلاقی به دو دستة کلی غایت‌گرا و وظیفه‌گرا تقسیم می‌شوند. غایت‌گراها هدفی خاص را منشأ ارزش اخلاقی دانسته و سایر ارزش‌ها و الزامات اخلاقی را بر اساس آن تعیین می‌کنند. در مقابل، وظیفه‌گراها بایدی اصلی معرفی و سایر بایدها و ارزش‌های اخلاقی را از آن استنتاج می‌کنند. هرکدام از این گرایش‌ها دلایلی را برای اتخاذ رویکرد خود معرفی کرده‌اند. نظریة عقل عملی کانت و امرگرایی از جمله مکاتبی هستند که وظیفه‌گرا می‌باشند. لذت‌گراها، دنیاگریزها، قدرت‌گراها و قرب‌گرایان از کسانی هستند که غایت‌گرا محسوب می‌شوند. علل و دلایلی که باعث انتخاب رویکرد وظیفه‌گرایانه شده مخدوش و نارساست. ازاین‌رو غایت‌گرایی مبنای صحیحی برای تعیین و توجیه ارزش‌های اخلاقی است. این رویکرد قادر است با قرائتی خاص، مراعات ارزش‌های اخلاقی توسط خداوند متعالی را نیز توضیح داده و تبیین کند. مقالة حاضر با مقایسة این دو رویکرد به روش تحلیلی، به بررسی ادلة صحت و سقم آنها پرداخته و می‌کوشد تبیین لازم برای مراعات احکام اخلاقی توسط خداوند متعالی، با رویکرد غایت‌گرایانه را ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The theories of Deontological or Teleological Ethics and reason of the observance of moral values by God

نویسنده [English]

  • Mohammad Sarbakhshi
Assistant Professor, Department of Philosophy, Imam Khomeini's Educational and Research Institute, Qom, Iran.
چکیده [English]

One of the basic questions in the field of ethics is the observance of moral values by God. Virtue, Deontological & Teleological Ethics are three approaches in this regard. Followers of Virtue ethics have sought to justify the observance of values by God by relying on the attributes of divine perfection. Followers of Teleological ethics consider a specific goal as the source of moral value and determine other values and moral requirements based on it, & followers of Deontological ethics, introduce the must as the principal must and infer other moral musts and values from it. This article argues that the Deontological ethics is not only incapable of justifying the observance of moral values by God, but is fundamentally false. On the other hand, virtue and teleological ethics are not fundamentally different from each other. Third, teleological ethics has two different interpretations, only one of which can clarify the observance of moral values by God. By comparing these three approaches in an analytical way, this article examines the proofs of their correctness and validity and tries to provide the necessary explanation for the observance of moral precepts by God with a teleological approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Duty
  • Goal
  • Deontological Ethics
  • Teleological Ethics
  • Ethical Value
  1. کی. فرانکنا، ویلیام(1383)؛ فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی، طه، قم.
  2. مصباح یزدی، محمدتقی(1384)؛ نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، قم.
  3. کاپلستون، فردریک(1387)؛ تاریخ فلسفه (از ولف تا کانت)، ج۶، ترجمه اسماعیل سعادت، منوچهر بزرگمهر، علمی فرهنگی و سروش، تهران.
  4. روبیژک، پل(1376 و1377)؛ «اخلاق نسبی است یا مطلق»، نقد و نظر، دوره ۱۳ و ۱۴.
  5. مصباح، مجتبی(1383)؛ بنیاد اخلاق، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، قم.
  6. مصباح یزدی، محمدتقی(1391)؛ آموزش فلسفه، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، قم.
  7. کاپلستون، فردریک(1367)؛ تاریخ فلسفه (از فیشته تا نیچه)، ج۷، ترجمه داریوش آشوری، چ ۲، علمی و فرهنگی و سروش، تهران.
  8. سربخشی، محمد(1397)؛ «بررسی وجوه سه‌گانة غیر واقع‌گرایی اخلاقی؛ مبتنی بر پوزیتیویسم منطقی و فلسفة تحلیلی»، معرفت اخلاقی، دوره ۲۴، ص۱۹-۳۴.
  9. سربخشی، محمد(1396)؛ «بررسی تضمین احکام اخلاقی، در دو رویکرد واقع‌گرایی و غیرواقع‌گرایی در اخلاق»، پژوهش‌نامه اخلاق، دوره ۳۸، ص۱۱۹-۱۳۴.
  10. تفتازانی، سعدالدین(1409)؛ شرح المقاصد، ج۴، الشریف الرضی، قم.
  11. جوادی آملی، عبدالله(1386)؛ فلسفه حقوق بشر، اسراء، قم.
  12. طوسی، نصیرالدین، حلی، حسن بن یوسف(1371)؛ الجوهر النضید، بیدار، قم.
  13. کانت، ایمانوئل(1369)؛ بنیاد مابعدالطبیعه اخلاق [گفتاری در حکمت کردار]، ترجمه حمید عنایت، علی قیصری، چ ۱، خوارزمی، تهران.
  14. مرتضی زارع گنجارودی و بهروز محمدی منفرد(1394)؛ «بازخوانی وجدان اخلاقی از نگاه علامه جعفری»، پژوهش‌نامه اخلاق، دوره هشتم، شمارۀ ۲۹، ص۹۹-۱۱۸.
    1. Charles Stevenson(1937); «The Emotive Meaning of Ethical Terms», Mind, vol.181, p.14-31.