نقش ولی فقیه در کارآمدسازی احکام بر اساس مقتضیات زمان و مکان

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه حقوق جزا، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

2 استادیار، گروه فقه و حقوق جزا، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

3 استاد، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

4 استادیار، گروه حقوق جزا، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

مسلمانان بر خاتمیت، ابدی بودن و جهان شمولی احکام شریعت اسلام اتفاق نظر دارند. همچنین اصولیون شیعه اعتقاد دارند که احکام الهی بر مبنای مصلحت و مفسده واقعی وضع گردیده و هیچ واجبی نیست مگر مصلحتی در آن نهفته است و هیچ حرامی نیست مگر مفسده انگیز بوده است. لذا این سوال بنیادین ایجاد می‌شود که اگر به واسطه تغییر عمده شیوه زندگی، حکمی مصلحت اجرایی خود را از دست دهد یا واجبی موجب ایجاد مفسده گردد، آیا امکان تغییر دائم یا موقت آن توسط ولی فقیه که صاحب امر در جامعه اسلامی است وجود دارد و کدام یک از احکام اسلامی قابلیت تغییر و تطبیق با مقتضیات جامعه مدرن را دارند؟ از همین روی در این پژوهش نقش ولی فقیه در نگاه فقهای امامیه را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده‌ایم که ولی فقیه به واسطه جایگاه ویژه‌ای که در جامعه اسلامی دارد می‌تواند به دو نحو موقت و دائمی احکام امضائی، احکام حکومتی و قضائی، احکام ضرری و همچنین احکام صادر شده به نحو قضیه خارجیه را مطابق با مقتضیات زمان و مکان تغییر دهد بدون آن که این تغییر در مغایرت با جاودانگی و کمال دین اسلام باشد بلکه برعکس نوعی تضمین برای جاودانگی آن است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The position of the Guardian Jurist in applying Islamic rules to the requirements of time and place

نویسندگان [English]

  • Hadi Rahimi 1
  • Amir Vatani 2
  • Hosein Naseri Mogaddam 3
  • soodabeh Rezvani 4
1 Ph.D student, Department of jurisprudence and criminal law, Faculty of law and political sciences, Kharazmi university, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of jurisprudence and criminal law, Faculty of law and political sciences, Kharazmi university, Tehran, Iran.
3 Professor, Department of Jurisprudence, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
4 Assistant Professor, Department of Criminal Law, Faculty of Law and Political Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Muslims agree on the finality, eternity and universality of the rules of Islamic law. Also the Shiite jurists believe that the divine commandments are based on real expediency and corruption. so there is no obligations unless there is expediency in it, and there is no prohibition unless the practice is corrupt. so the fundamental question arises that if due to a major change in lifestyle, a ruling loses its practical expediency or an obligation causes corruption, is it possible to change it permanently or temporarily by Guardian Jurist who is in charge of the Islamic society? In this study, we seek to answer how much of the Islamic rules can be changed and adapted to the requirements of modern society. Therefore, we examined the position of the Supreme Leader in the eyes of Imami jurists and came to the conclusion that the Supreme Leader, due to his special position in the Islamic society, can change governmental and judicial rulings, harmful rulings and also personal ruling temporary and permanent to the requirements of time and place, without being against to the immortality and perfection of the religion of Islam, but on the contrary, it is a kind of guarantee for it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Law changing
  • Guardian Jurist
  • confirmatory law
  • governmental law
  • detriment law

مراجع

  قرآن کریم
-        آشتیانی،میرزا محمد حسن(1430)؛ بحر الفوائد فی شرح الفرائد، چاپ اول، بی­جا: ذوی القربی.
-        آخوند خراسانی، محمدکاظم(بی­تا)؛ کفایة الاصول، قم: موسسة آل البیت(علیهم السلام) لإحیاء التراث.
-        آلوسی، محمد شکری(بی­تا)؛ بلوغ الارب فی معرفه أحوال العرب، بیروت: دار الکتب العلمیة.
-        آمدی، علی بن محمد(بی تا)؛ الإحکام فی تصول الأحکام، بی­جا: دار الکتب العلمیة.
-        ابن منظور، محمد بن مکرم(1414)؛ لسان العرب، چاپ دوم، بیروت: دار صادر.
-        ابن ادریس، محمد بن منصور(1410)؛ کتاب السرائر، چاپ دوم، موسسة النشر الاسلامی: قم.
-         انصاری، مرتضی(1419)؛  فرائد الاصول، چاپ اول، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
-        بحر العلوم، سید محمد مهدی(1403)؛ بلغة الفقیه، مکتبة الصادق: تهران.
-        حر عاملی، ابو جعفر(1376)؛ الفصول المهمة فی اصول الائمة، قم: موسسه معارف اسلامی امام رضا(علیه السلام).
-        حسینی، میر عبد الفتاح(1417)؛ العناوین الفقهیة، چاپ دوم، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
-        حکیم، سید محمد تقی(1979)؛ اصول العامه للفقه المقارن، چاپ دوم، قم: موسسة آل البیت(علیهم السلام) لإحیاء التراث.
-        خمینی، سید روح الله(1410)؛  الرسائل، چاپ اول، قم:  اسماعیلیان.
-        ــــــــــــــــــــــ(1434)؛ ولایت فقیه، تهران: موسسة تنظیم و نشر آثار  الإمام الخمینی.
-        ــــــــــــــــــــــ(1389)؛  صحیفه امام، چاپ پنجم، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
-        ــــــــــــــــــــــ(1410)؛ کتاب البیع، چاپ چهارم، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
-        ــــــــــــــــــــــ (1427)؛ أنوارالهدایة فی التعلیقیة علی الکفایة، چاپ سوم، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر تراث الإمام الخمینی‌.
-        ــــــــــــــــــ (1410)؛  المکاسب المحرمة، چاپ دوم، قم: موسسة اسماعیلیان.
-        ــــــــــــــــــــــ (1405)؛ تهذیب الاصول، قم: مؤسسة النشر الاسلامى التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
-        ــــــــــــــــــــــ (1420)؛ معتمد الاصول، چاپ اول، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
-        خوئی، ابوالقاسم(1430)؛ البیان فی تفسیر القرآن، قم: موسسة احیاء آثار الامام الخویی.
-        ـــــــــــــــــ(1428)؛ القضاءو الشهادات، چاپ اول، قم: لجنة ادارة الحوزة العلمیة بقم المقدسة.
-        خوئی، سید محمد تقی(بی­تا)؛ الشروط و التزامات التبعیه فی العقود، بی­جا: موسسة المنار.
-        راغب اصفهانی، ابوالقاسم(1412))؛  المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار القلم.
-        سبحانی، جعفر(1394)؛ الایضاحات السَّنیّة للقواعد الفقهیة، قم: مؤسسة الإمام الصّادق(علیه السلام).
-        ـــــــــــــــــ (بی­تا)؛ الخاتمیه فی الکتاب و السنه و العقل الصریح، تهران: مشعر.
-        ـــــــــــــــــ (1429)؛ رسائل فقهیة، چاپ اول، موسسه امام صادق(علیه السلام): قم.
-        سیوطی، جلال­الدین(1401)؛ الجامع الصغیر، دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع: بیروت.
-        شهید اول، محمد بن مکی(1400ه)؛ القواعد و الفوائد، چاپ اول، کتابفروشی مفید: قم.
-        ـــــــــــــــــ (بی­تا)؛ دروس الشرعیه فی فقه الامامیه، بی­نا، بی­جا.
-        شهید ثانی، زین الدین(بی­تا)؛ تمهید القواعد، مکتب الإعلام الاسلامی: بی­جا.
-        صدر، سید محمد باقر(1430)؛ مباحث الاصول، دار البشیر: قم
-        ـــــــــــــــــ (1385)؛
-        صدر، محمدباقر،  اقتصادنا، موسسه بوستان کتاب: قم.
-        طباطبایی قمی، سید تقی(1371)؛ آراؤنا فی اصول الفقه، چاپ اول، محلاتی: قم
-        طباطبایی علامه، محمد حسین(1388)؛ بررسی­های اسلامی، بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم): قم
-        ـــــــــــــــــــــــــــــــــ(1387)؛ معنویت تشیع به ضمیمه چند مقاله دیگر، تشیع: قم.
-        طریحی، فخرالدین(1362)؛ مجمع البحرین، چاپ اول، انتشارات کتابفروشی رضوی: تهران.
-        طوسی، محمد بن حسن(بی‌تا)؛ النهایة فی مجردالفقه و الفتوی، بی‌جا.
-        علامه حلی، ابومنصور(بی­تا)؛ تهذیب الوصول الی علم الاصول، موسسة الامام علی علیه السلام: بی­جا.
-        علی، جواد(بی­تا)؛ المفصل فی تاریخ العرب، دار العلم للملایین: بیروت.
-        عمید زنجانی، عباسعلی(1367)؛ فقه سیاسی، چاپ اول، انتشارات امیر کبیر: تهران.
-        فاضل مقداد(1403)؛ نضدالقواعد الفقهیه علی مذهب الامامیه، چاپ اول، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی: قم.
-        قمی، میرزا ابوالقاسم(1430ه)؛ القوانین المحکمة فی الاصول، چاپ اول، احیاءالکتب الاسلامیة: قم.
-        قلقشندی، احمد بن علی(بی­تا)؛ صبح الاعشی فی صناعه الانشاء، دار الکتب العلمیة: بیروت.
-        کاشف الغطاء، محمدحسین(1422)؛ تحریر المجلة، مؤسسة الامام الصادق علیه السلام: قم.
-        کاظمی خراسانی، محمد علی(بی­تا)؛ فوائد الاصول، موسسة النشر الاسلامی: قم.
-        کرکی، نورالدین(1414)؛ جامع المقاصد فی شرح القواعد، موسسه آل البیت علیهم السلام: قم.
-        کلینی، محمد بن یعقوب(1363)؛ الکافی، چاپ پنجم، دار الکتب الاسلامیة، تهران.
-        محقق داماد، سیدمصطفی(1406)؛ قواعد فقه، چاپ دوازدهم، مرکز نشر علوم اسلامی: تهران.
-        مروجی، علی(1428)؛ تمهید الوسائل فی شرح الرسائل، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب( ع): قم.
-        مطهری، مرتضی(1390ش)؛  مجموعه آثار، صدرا:تهران.
-        مظفر، محمد رضا(1370ش)؛  اصول الفقه، چاپ چهارم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
-        مکارم شیرازی، ناصر(1385)؛ الفتاوی الجدیدة، چاپ دوم، مدرسه الامام على بن ابى طالب( ع): قم.
-        ــــــــــــــــــــ(1425)؛ تعزیر و گستره آن، چاپ اول، مدرسه الامام على بن ابى طالب( ع): قم.
-        ــــــــــــــــــــ (1425)؛ انوار الفقاهة(کتاب البیع)،چاپ اول، مدرسه الامام على بن ابى طالب( ع): قم.
-        ــــــــــــــــــــ (1380)؛ بحوث فقهیّه هامّه، چاپ اول، مدرسة الامام علی بین ابی طالب(ع): قم.
-        ــــــــــــــــــــ (بی­تا)؛ موسوعة الفقه الاسلامی المقارن، بی­نا: قم.
-        ــــــــــــــــــــ (1427)؛ دائرة المعارف فقه مقارن، چاپ اول، مدرسة الامام علی بن ابی طالب(ع): قم
-        نائینی، محمد حسین(بی­تا)؛ تنبیه الامة و تنزیه الملة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
-        نجفی، محمد حسن(1362ش)؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، دار احیاء التراث العربی: بیروت.
-        نراقی، احمد(1408)؛ عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام، چاپ دوم، مکتبة بصیرتی: قم.
-        ـــــــــــــــــــ؛ مستند الشیعه فی احکام الشریعه، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث: قم
-        هاشمی شاهرودی، سید محمود(1385)؛ فرهنگ فقه فارسی، چاپ دوم، موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی: قم.
-        یوسفی مقدم، محمد صادق(1387)؛ درآمدی بر اجتهاد از منظر قرآن، چاپ اول، بوستان کتاب: قم.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار