بررسی و نقد تفسیری دلالت گزاره‌ قرآنی «وَ لَیْسَ الذَّکَرُ کَالْأُنْثى» بر مردسالاری قرآن با تأکید بر کشف متکلم آن

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه معارف اسلامی

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه آیت الله بروجردی

3 مهدی محمدی استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

4 دانشیار زبان واادبیات عربی دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم

چکیده

نگاه‌ فمینیسمی تلاش دارد تا مبتنی بر پذیرش اصل برابری جنسیتی، نصوصی چون قرآن را با ادعای مردسالاری تخطئه نماید. بر خلاف این تصور، آیات متعددی وجود دارد که نه تنها زنان را به صورت خاص مورد خطاب قرار داده؛ بلکه تکریم و تحسین نموده است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی در بررسی تفسیری گزاره قرآنی «وَ لَیْسَ الذَّکَرُ کَالْأُنْثى‏» کوشیده است تا بر اساس دیدگاه مفسران و قراین داخلی آیه یا خارج از آن نظریه تفسیری معتبری با توجه به شبهه مذکور ارائه دهد. مفسران درباره گوینده در گزاره قرآنیِ پیش‌گفته دو دیدگاهِ سخنِ خدا بودن یا کلامِ مادر حضرت مریم(س) بودن را مطرح کرده‌اند. برخی نیز مانند میبدی آن گزاره را فارغ از گوینده آن، دالّ بر برتری مرد بر زن دانسته‌اند. نتایج این پزوهش نشان می‌دهد گوینده عبارت قرآنی «وَ لَیْسَ الذَّکَرُ کَالْأُنْثى» مادر مریم(س) بوده که یا به انگیزه مقایسه دختر و پسر در مقام خدمتگذرای به معبد صادر شده است و یا به انگیزه تفضیل مقام حضرت مریم(س) نسبت به دیگر فرزندان ذکوری که حتی نذر برای خدمتگزاری به کنیسه شده‌اند و نیز توجه به ظرف بودن مریم(س) نسبت به پیامبری که کور و برص را شفا خواهد داد و مرده را به اذن خدا زنده می‌کند. این نظریه با روایت شأن نزول مربوط به آیه نیز سازگار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An examination and interpretative critique of the Quranic statement "And the male is not like the female" regarding the patriarchy in the Quran, with an emphasis on the speaker's interpretation.

نویسندگان [English]

  • kamran oveisi 1
  • ebrahim namdari 2
  • Mahdi mohamadi 3
  • askar babazadeh aghdam 4
1 Associate Professor of Islamic Studies University
2 Associate Professor, Department of Quranic And Hadith Sciences, university of Ayatollah Boroujerdi, Boroujerd, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Persian language and literature, university of payam noor, Tehran,Iran.
4 quran uni
چکیده [English]

ABSTRACT
The feminist perspective seeks to challenge texts such as the Quran, claiming they are rooted in patriarchy, based on the principle of gender equality. Contrary to this belief, there are numerous verses that specifically address women, honoring and praising them. This research employs a descriptive-analytical method to examine the interpretive statement of the Quranic verse "And the male is not like the female," aiming to provide a credible interpretive theory based on the views of commentators and the internal or external contexts of the verse in light of the mentioned doubt. Commentators have proposed two viewpoints regarding the speaker of the aforementioned Quranic statement: either it is the word of God or the speech of the Maryam's mother (peace be upon her). Some, like Meybodi, have considered the statement, regardless of its speaker, as indicative of the superiority of men over women. The results of this research indicate that the speaker of the Quranic phrase "And the male is not like the female" is the Maryam's mother (peace be upon her), which was either issued to compare the service of a daughter and a son to the temple or to highlight the status of Maryam (peace be upon her) over other male children who have even made vows for service to the synagogue, as well as to emphasize Mary's role in relation to the prophet who will heal the blind and the leprous and bring the dead to life by God's permission. This theory is also consistent with the narration regarding the occasion of the verse's revelation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Al Imran
  • verse 36
  • interpretation
  • feminism
  • patriarchy
  • Maryam (peace be upon her)

مراجع

قرآن کریم.
*عهد عتیق، لندن: دارالسلطنه/ بایبل سوسایتی، 1925 م.
ابن‏عاشور، محمدطاهر، (1420 ق)، التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی.
ابن‏عطیه، عبدالحق بن غالب، (1422 ق)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت، دار الکتب العلمیة.
ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر، (1419 ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیة.
ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414 ق)، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
آلوسی، سید محمود، (1415 ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیة.
بستانی، بترس، (1993 م)، محیط المحیط، بروت، ناشرون.
بغوى، حسین بن مسعود، (1420 ق)، تفسیر البغوى المسمى معالم التنزیل، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
بناء، احمد بن محمد، (بی­تا)، اتحاف فضلاء البشر فی القرائات الاربع عشر، بیروت، دار الندوة الجدیدة.
بیضاوى، عبدالله بن عمر، (1420 ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
پوست، جورج ادوراد، (1894 م)، قاموس الکتاب المقدس، بیروت، مطبعة الامیر کانیه.
تحویلداران، آسیه، (1378 ش)، حضرت مریم (س) نگاهی تطبیقی بین اسلام و مسیحیت، تهران، بنیاد نهج البلاغه.
حسینی زبیدی، محمد مرتضی، (1414 ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر.
خازن، على بن محمد، (1415 ق)، تفسیر الخازن المسمى لباب التأویل فی معانی التنزیل، بیروت، دار الکتب العلمیة و منشورات محمد علی بیضون.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412 ق)، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دار الشامیة.
دورانت، ویلیام جیمز، (1370 ش)، لذات فلسفه، ترجمه: عباس زریاب خویی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
زمانی، محمدحسن، (1391 ش)، مستشرقان و قرآن، قم، بوستان کتاب.
زمخشری، محمود، (1407 ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتب العربی.
سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله، (1406 ق)، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت، دار التعارف للمطبوعات.
سمرقندى، نصر بن محمد، (1416 ق)، تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم، بیروت، دار الفکر.
سمین، احمد بن یوسف، (1414 ق)، الدر المصون فى علوم الکتاب المکنون، بیروت، دار الکتب العلمیة.
شریف لاهیجی، محمد بن علی، (1373 ش)، تفسیر شریف لاهیجی، تهران، دفتر نشر داد.
شیرزاد، محمدحسین و دیگران، (1395 ش)، رهیافتی زبانشناختی به برابری جنسیتی در قرآن کریم؛ نقدی بر فمنیسم اسلامی، نشریه مطالعات قرآن و حدیث، ش 18.
صدر، سیدحسن، (1395 ش)، حقوق زن در اسلام و اروپا، تهران، بدرقه جاویدان.
صفایی، حسن، (1395 ش)، مقایسۀ حیات دینی یهود در دوران پراکندگی در کنعان از دورة معبد اول تا تخریب دوم، معرفت ادیان، ش 27.
طباطبایی، محمد حسین، (1390 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرانى، سلیمان بن احمد، (2008 م)، التفسیر الکبیر، اردن، دار الکتاب الثقافی.
طبرسى، فضل بن حسن، (1373 ش)، مجمع البیان فی علوم القرآن، تهران، ناصر خسرو.
طریحی، فخر الدین، (1375 ش)، مجمع البحرین، تهران، مرتضوی.
علایی رحمانی، فاطمه، (1383 ش)، تحلیلی بر خطبه 80 نهج البلاغه، مجله پزوهشنامه نهج البلاغه، ش 9 و 10.
عماد زاده حسین، (1374 ش)، تاریخ انبیا از آدم تا خاتم، تهران، انتشارات اسلام. 
عیاشی، محمد بن مسعود، (1380 ق)، تفسیر العیاشی، تهران، المطبعة العلمیة.
فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، (1420 ق)، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل بن احمد، (1410 ق)، العین، قم، انتشارات هجرت.
قاسم، احمد بن عبدالرحمن، (1420 ق)، تفسیر القرآن بالقرآن و السنة و الآثار و بالاسلوب الحدیث، ریاض، دار کنوز اشبیلیا للنشر و التوزیع.
قرشی، علی اکبر، (1377 ش)، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت.
قرطبی، محمد بن احمد، (1364 ش)، الجامع لاحکام القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
قمی، علی بن ابراهیم، (1404 ق)، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب.
کلینی، محمد بن یعقوب، (1362 ش)، الکافی، تهران، انتشارات دار الکتب الاسلامیة.
کونگ، هانس، (1389 ش)، زن در مسیحیت، ترجمه: طیبه مقدم و حمید بخشنده، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب.
گنابادی، سلطان محمد، (1408 ق)، تفسیر بیان السعاده فی مقامات العبادة، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
مانسوخ، رودلف، (1341 ش)، زبان آرامی در دورۀ هخامنشی، مجلۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی، تهران، ش 2.
مجلسی، محمد باقر، (1404 ق)، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
محلاتی، ذبیح الله، (1368 ش)، ریاحین الشریعه، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
مدرسی، محمدتقی، (1380 ش)، آزادی و مسئولیت زن، تهران، محبان الحسین.
مصطفوی، حسن، (1360 ش)، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مصلایی پور، عباس، (1386 ش)، روش تفسیری قاضی بیضاوی و جایگاه تفسیر وی، مطالعات قرآن و حدیث، ش 1.
میبدی، رشید الدین احمد بن ابی سعد، (1371 ش)، کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران، انتشارات امیر کبیر.
نحاس، احمد بن محمد، (1421 ق)، اعراب القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون..
Badran, Margot (2002), Gender, In: Encyclopedia of Quran, Boston: Leiden.
Giddens, Anthony (2009), Sociology, Cambridge: Polity Press.
Wadud, Amina (1999), Quran and woman, New York: Oxford university press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار