تبیین مؤلفه‌های کارآمدی سیاست داخلی از منظر قرآن کریم با تأکید بر تفکر سیستمی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مازندران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی, دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

3 گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی, دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

کارآمدی از موضوعات مهم در دولت­های مدرن و نیز نظام سیاسی اسلامی است که در دو عرصه داخلی و خارجی مورد توجه است. تعالیم قرآن کریم به سبب جامعیت و جاودانگی بیانگر تعالیم صریح و گاه ضمنی درزمینهٔ کارآمدی است. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای به مراحل تفکر سیستمی کارآمدی از منظر قرآن با تحقیق در آرای مفسران معاصر رسیده است. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد؛ کارآمدی از بخش‌های کارویژه، دستاورد، مدیریت عملکرد و الگویی نظام‌مند تحت عناوین مراحل یک سیستم برخوردار است. ورودی این سیستم عبارت‌اند از؛ اهداف متعالی و واقعی، یادگیری جمعی، مشارکت الزامی و دوسویه مردم و سیاستمداران تحت عنوان امر جامع و امنیت و رفاه پایدار. فرآیند آن ارزیابی عملکرد تحت مدیریت سنت قطعی الهی است. استخلاف و تمکین ارزش­های اسلامی از طریق حُسن فعلی و حُسن فاعلی، کارآمدی به‌عنوان خروجی تفکر سیستمی قابل ذکر است. نوآوری تحقیق حاضر در یافتن ارتباط میان تفکر سیستمی در نظام ارزشی اسلام با مدیریت اسلامی است. یافته‌ها نشان از استعمالات و مصادیقی از ایمان و عمل صالح در مراحل تفکر سیستمی دارد که باعث بروز اقتدار سیاسی و کارآمدی سیاست داخلی نظام اسلامی با بهره‌گیری از توان و عناصر داخلی می‌شود. نتیجه این پژوهش در حوزه مطالعات سیاست اسلامی کاربرد دارد همچنان که درزمینهٔ مطالعات تفسیری سودمند است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Explanation of the Components of Domestic Policy Efficiency from the Perspective of the Holy Quran with Emphasis on Systemic Thinking

نویسندگان [English]

  • elmira raghibi 1
  • mohsen nouraei 2
  • habiballah halimijloudar 3
1 Department Of Qur`an And Hadith Studies - University Of Mazandaran
2 Associate Professor - Department Of Qur`an And Hadith Studies - University Of Mazandaran – Babolsar- Iran.
3 Department Of Qur`an And Hadith Studies - University Of Mazandaran – Babolsar- Iran.
چکیده [English]

Effectiveness is a significant topic in modern governments as well as in Islamic political systems, receiving attention in both domestic and foreign arenas. The teachings of the Holy Quran, due to their comprehensiveness and timelessness, express explicit and sometimes implicit teachings regarding effectiveness. This research, employing a descriptive-analytical method and utilizing library data, explores the stages of effective systemic thinking from the perspective of the Quran by investigating the views of contemporary interpreters. The findings indicate that effectiveness comprises components such as functionality, outcomes, performance management, and a systematic model under the titles of the stages of a system. Its inputs include lofty and realistic goals, collective learning, and mandatory and reciprocal participation of the people and politicians, framed as a comprehensive matter of security and sustainable welfare. The process involves performance evaluation under the management of divine certainty. The substitution and adherence to Islamic values through the goodness of actions and the goodness of agency highlight effectiveness as an output of systemic thinking. The innovation of this research lies in identifying the relationship between systemic thinking within the value system of Islam and Islamic management as a specialized core. The findings reflect the applications and instances of faith and righteous deeds in the stages of systemic thinking, which lead to the emergence of political authority and the effectiveness of domestic policy within the Islamic system by utilizing internal capabilities and elements. The results of this research are applicable in the field of Islamic political studies, as well as beneficial in the area of interpretive studies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • efficiency
  • effectiveness
  • systems thinking
  • contemporary interpreters
  • performance management
قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
آذری، علیرضا؛ زمانی‌مزده، مهدی(1393)، الگوی راهبردی مدیریت عملکرد سازمان، تهران، موسسه آموزش و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
آرمسترانگ، مایکل(1381)، مدیریت استراتژیک منابع انسانی، مترجم: اعرابی، سید محمد، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی.
آقابابایی، حسین(1396)، ارزش امنیت در قرآن؛ از نهادینه­سازی تا حمایت کیفری، امنیت­پژوهی، شماره58، صص36-5.
اخوان‌کاظمی، بهرام(1385)، درآمدی بر کارآمدی در نظام سیاسی اسلام، تهران، موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
ـــــــــــــــــــ(1385)، کارآمدی در آموزه­های نهج­البلاغه، مطالعات اسلامی، شماره76، صص38-9.
اسحاقی، سیدحسین(1393)، مولفه‌های مدیریت جهادی، قم، هاجر.
افتخاری، اصغر(1381)، مراحل بنیادین اندیشه در مطالعات امنیت ملی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
الماسی، حسن(1374)، نگرش جدید در مدیریت منابع انسانی، فصلنامه تدبیر، شماره56، صص31-26.
امیری، محمدرضا؛ سکاکی، محمدرضا(1387)، راههای ارزیابی عملکرد سازمان بر اساس الگوی تعالیEFQM، تهران، سرآمد.
برتالنفی، لودویگ فون(1374) مبانی، تکامل و کاربردهای نظریه عمومی سیستم ها، مترجم: پریانی، کیومرث، تهران، تندر.
برهانی، عبدالعلیم(1399)، اهمیت و کارکرد رفاه اجتماعی در جامعه آرمانی از دیدگاه قرآن، افق­های نو در فقه سیاسی، شماره7، صص1-32
بزازجزایری، سید احمد(1387)، ارزیابی عملکرد منابع انسانی، تهران، آییژ.
بشیریه، حسین(1381)، آموزش دانش سیاسی، تهران، نگاه معاصر.
ـــــــــــــــ(1381)، جامعهشناسی، تهران، نی.
بکر، برایان؛ هوزلید، مارک؛ اولریش، دیو(1388)، ارزیابی متوازن منابع انسانی، مترجم: بینش، مسعود؛ دبیری، افشین؛ قرائی­پور، رضا، تهران، مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران.
بیات، بهرام؛ محمدنجار، نفیسه(1395)، تأمین و رفاه اجتماعی و احساس امنیت، امنیت ملی، شماره19، صص145-121.
پورشاهرودی، حسین(1391)، فرهنگ جهادی و جهاد اقتصادی در قرآن و عترت، مجموعه مقالات اولین همایش فرهنگ و مدیریت جهادی، نمایندگی ولی فقیه جهاد کشاورزی سمنان، صص60-43.
تفلیسی، حبیش بن ابراهیم(1386)، وجوه‌القرآن، محقق: محقق، مهدی، تهران، دانشگاه تهران.
ثقفی‌تهرانی، محمد(1398ق)، تفسیر روان جاوید، تهران،برهان.
جاسمی، محمد؛ جاسمی، بهرام(1385)، فرهنگ علوم سیاسی، گوتنبرگ، بی­جا.
جوادی آملی، عبدالله(1378)، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، ج2.
ـــــــــــــــــــــ(1383)، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، ج6.
ـــــــــــــــــــــ(1384)، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، ج7.
ـــــــــــــــــــــ(1388)، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، ج15.
ـــــــــــــــــــــ(1388)، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، ج17.
ـــــــــــــــــــــ(1389)، تفسیر تسنیم، قم: اسراء، ج20.
ـــــــــــــــــــــ(1401)، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، ج60.
ـــــــــــــــــــــ(1401)، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، ج62.
ـــــــــــــــــــــ(1403)، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، ج76.
ـــــــــــــــــــــ(1387)، جامعه در قرآن، قم، اسراء.
چیت‌سازیان، علیرضا؛ جوانعلی‌آذر، مرتضی(1394)، نقطه‌های آغاز در مدیریت اسلامی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
حجتی، سیدمحمدباقر(1389)، اسباب‌النزول، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد(1363)، تفسیر اثنا عشری، تهران، میقات.
حلبی، علی‌اصغر(1388)، تاریخ اندیشه­های سیاسی در ایران و اسلام، تهران، دانشگاه پیام‌نور.
خسروانی، علیرضا(1386)، تفسیر خسروی، تهران، اسلامیه.
درویش، محی‌الدین(1415ق)، إعراب‌القرآن‌الکریم و بیانه، دمشق، دارالیمامة.
دفتر مطالعات بنیادین حکومتی(1392)،کارآمدی نظام سیاسی، تهران، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، گزارش شماره13142.
دوروسنی، ژوئل؛ بیشون، جون(1374)، روش تفکر سیستمی، مترجم: جهانبگلو، امیرحسین، تهران، پیشبرد.
دهخدا، علی‌اکبر(1373)، لغت نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412ق)، مفردات‌الفاظ‌القرآن، بیروت، دارالقلم.
رجبی، محمود(1394)، روش تفسیر قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
رضاییان، علی(1393)، مبانی سازمان و مدیریت، تهران، سمت.
رضایی اصفهانی، محمدعلی(1392)، منطق تفسیر قرآن(4)؛ مباحث جدید دانش تفسیر(زبان قرآن، هرمنوتیک، فرهنگ زمانه)، قم، المصطفی(ص).
روشه، گی(1376)، جامعه شناسی تالکوت پارسونز، مترجم: نیک‌گوهر، عبدالحسین، تهران، تبیان.
زهیری، علیرضا(1397)، درآمدی بر مسئله کارآمدی در جمهوری اسلامی ایران، علیرضا زهیری، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
سجادی‌فر، سید ضیاء(1403)، بررسی انتقادی دیدگاه یوسفی اشکوری پیرامون نقد دین علمی در مقاله «دین علمی و علم دینی»، دین‌پژوهی و کارآمدی، دوره4، شماره2، صص16-1.
سنگه، پیتر(1390)، پنجمین فرمان(خلق سازمان یادگیرنده)، مترجم: کمال هدایت، حافظ؛ روشن، محمد، تهران، سازمان مدیریت صنعتی.
شاکر، محمدکاظم(1389)، مبانی و روش‌های تفسیری، قم، جامعةالمصطفی‌العالمیة.
شریفی، محمد؛ بای، عبدالرضا؛ ابوالفضلی، حسین؛ صالحی فارسانی، علی(1400)، جایگاه سرمایه اجتماعی در کارآمدی نظام سیاسی، جامعه‌شناسی سیاسی ایران، شماره14، صص308-296.
شوکتی احمدآباد، مصطفی؛ حسنی، پرخیده(1385)، فراتحلیل چیست، مراقبت­های نوین، شماره3.
شیرزاد، محمدحسین؛ شیرزاد، محمدحسن؛ شریفی، محمد(1400)، تحلیلی معناشناختی از امنیت در قرآن کریم مبتنی بر نظریه استعاره­های جهتی، آموزه­های قرآنی، شماره34، صص30-3.
صادقی‌جقه، سعید(1397)، شفافیت، نظارت و کارآمدی، مطالعات راهبردی، شماره82، صص34-7.
صدرا، علیرضا؛ کرم­زادی، مسلم(1388)، بررسی کارآمدی حکومت از دیدگاه امام خمینی(ره)، حکومت اسلامی، شماره3، صص136-119.
صناعی، فریناز؛ شیخ‌الاسلامی، نادر(1397)، دستاوردهای تفکر اسلامی با رویکرد سیستمی در مدیریت، پویش در آموزش علوم انسانی، شماره11،صص98-83.
طالقانی، محمود(1362)، پرتوی از قرآن، تهران، شرکت سهامی انتشار.
طباطبایی، سیدمحمدحسین(1378)، المیزان فی تفسیر القرآن، مترجم: موسوی‌همدانی، سیدمحمدباقر، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طیب، عبدالحسین(1378)، اطیب‌البیان فی تفسیرالقرآن، تهران، اسلام.
ظهوری، قاسم(1384)، مدیریت، شیراز، کوشامهر.
عسکری‌وزیری، علی(1402)، ارزیابی عملکرد کارکنان با رویکرد دینی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
عطار، سعید؛ کمالی­زاده، محمد(1397)، کارآمدی به مثابه ظرفیت دولت؛ رهیافتی سیاسی به مفهوم کارآمدی، پژوهش سیاست نظری، شماره23، صص26-1.
علوی‌مهر، حسین(1381)، روش‌های و گرایش‌های تفسیری، قم، اسوه.
فضل‌الله، محمدحسین(1439ق)، تفسیر من وحی‌القرآن، بیروت، دارالملاک للطباعة و النشر و التوزیع.
فیض‌کاشانی، محمدبن‌مرتضی(1373)، تفسیرصافی، تهران، مکتبة‌الصدر.
قاسمی، فرج‌الله(1389)، کارآمدی نظام جمهوری اسلامی ایران؛ شاخصه ها و مکانیسم ها از منظر امام خمینی، مطالعات انقلاب اسلامی، شماره22، صص177-159.
قالیباف، محمدباقر؛ پوینده، محمدهادی(1399)، مروری بر مفاهیم جغرافیای انسانی، تهران، انجمن ژئوپلیتیک ایران.
قرائتی، محسن(1383)، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
قرشی، سیدعلی‌اکبر(1377)، تفسیر احسن‌الحدیث، تهران، بنیاد بعثت.
کاپلان، رابرت‌اس؛ نورتون، دیویدبی(1387)، سازمان استراتژی محور، مترجم: مختار، پرویز، تهران، سازمان مدیریت صنعتی.
کارگروه بنیادین مدیریت اسلامی(1395)، نقشه جامع مدیریت اسلامی(نجما)، قم، دانشگاه قم.
لیپست، مارتین(1383)، دایرة‌المعارف دموکراسی، مترجم: فانی، کارمان؛ مرادی، نورالله، تهران: کتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه.
مدرسی، محمدتقی(1419ق)، تفسیر من هدی‌القرآن، تهران، دارالمحبی‌الحسین(ع).
مرعشی، سیدجعفر؛ بلیغ، وحیده؛ غیاث آبادی، علی(1388)، تفکر سیستمی و ارزیابی کارآمدی آن در اداره جامعه و سازمان، تهران، سازمان مدیریت صنعتی.
مصطفوی، حسن(1430ق)، التحقیق فی کلمات القرآن‌الکریم، بیروت، دارالکتب‌العلمیة.
معرفت، محمدهادی(1390)، علوم قرآنی، تهران، سمت.
مغنیه، محمدجواد(1424ق)، تفسیر الکاشف، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
مکارم‌شیرازی، ناصر(1374)، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
موسوی خمینی، سیدروح‌الله(1378)، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
میرباقری، سیدمحمدمهدی(1399)، حکمت حکومت، قم، تمدن نوین اسلامی.
میرزا خسروانی، علیرضا(1390ق)، تفسیر خسروی، تهران، اسلامیه.
میرمحمدی، سیدمحمد(1384)، مقدمه‌ای بر امنیت اقتصادی، فرهنگ اندیشه، ش14و15، صص269-213.
نبوی، سیدمرتضی(1394)، جمهوری اسلامی ایران و چالش­های کارآمدی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
نیکوکار، غلامحسین؛ سلطانی، محمدرضا؛ بازرگانی، حسین(1396)، ارزیابی عملکرد سازمانی(مفاهیم، رویکردها و الگوها)، تهران، دانشگاه امام حسین(ع).
هاشمی‌رفسنجانی، اکبر(1386)، تفسیر راهنما، قم، بوستان کتاب.
هاگت، پیتر(1374)، جغرافیا ترکیبی نو، مترجم: گودرزی نژاد، شاپور، تهران: سمت.
Almand, Gabriel؛ Bingham Powell, G (1966), Camparative Polities. A Development Approach, Boston: Little Brown.