بررسی تعارض انگاری «مِثل» و «مَثَل» در مسأله معرفت ربّ از طریق معرفت نفس با تأکید بر حدیث من عرف نفسه و خلق آدم علی صورته

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

از یک سو خداوند، مثل و مانند ندارد و از سوی دیگر، نفس آدمی آینه‌ای برای شناخت پروردگار معرفی شده است. سئوالی که مطرح می‌شود این است که این دو امر چگونه قابل جمع‌اند؟ آیا نفس بالجمله دالّ بر ربّ است یا فی الجمله؟ آیا حدیث «من عرف نفسه، فقد عرف ربّه»، تعلیق به محال است یا ناظر به امکان؟ و در صورت امکان، این دلالت، چگونه است؟ و بین نفس و ربّ چه تفاوت‌ها و تشابه‌هایی وجود دارد؟ و در حدیث «ان الله خلق آدم علی صورته»، منظور از آدم کیست؟ و ضمیر «صورته» به کجا بر می‌گردد؟ و منظور از صورت چیست؟ مطالعه‌ی حاضر در پی پاسخ به این سئوال است. از نظر نگارنده اینگونه احادیث تعلیق به محال نبوده و ناظر به امکان شناخت ربّ توسط معرفت نفس هستند و این شناخت، قطعاً به خاطر اختلاف مراتب وجودی، فی الجمله است و نه بالجمله و منظور از آدم، بنی آدم است و ضمیر «صورته» به خدا بر می‌گردد و منظور از صورت نیز صورت معنوی و اوصافی است و از آنجایی که نفس، در دسترس‌ترین موجود برای نفس است و خودش، خودش است، خداشناسی از این طریق، یک شناخت شهودی و حضوری قابل اعتماد به حساب می‌آید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Study of the Controversial Issue of "Like" and "Example" in the Problem of Knowledge of the Past Through Self-Knowledge with an Emphasis on one of the ”Ahadith”

نویسنده [English]

  • Abbas Abbaszadeh
Assistant Professor, Department of Islamic philosophy and theology, Faculty of theology, University of Tabriz, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

On the one hand, God does not have the like and on the other hand, the soul of man is a mirror for the knowledge of the Lord. The question that arises is how are these two things conclusive? Does the soul have any sign of God? Is the hadith "man arafa nafsah faqad araf rabbah" is impossible or possible? What are the differences and similarities between soul and creator? In the hadith "In’allah khalaq adam ala sooratah" what is the meaning of "Adam"? What is the meaning of the "sooratah"? The present study seeks to answer these questions. In the writer's view, such hadiths are not suspensive and they are concerned with the possibility of recognizing the paste by the knowledge of the soul, and this recognition is certainly due to differences in the levels of existence, in particular, and not in the womb, and the meaning of Adam is the Adam, and the meaning of the sign is God, and the meaning of the "sooratah" is also a spiritual face. And since the soul is in the best available for the soul and it is itself, theology is in this way an intuitive cognition and a trusted presence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Analogy of the Soul
  • the Perfect Man
  • God
  • "
  • Soorat"
  • Likeness and Tranquility
-         قرآن کریم.
-        تورات.
-        نهج البلاغه.
-        صحیفه سجادیه
-        آشتیانی، میرزا مهدی(1367تعلیقه بر شرح منظومه حکمت، تهران، دانشگاه تهران.
-        آمدی، عبدالواحد (1360)؛ غرر الحکم، تحقیق میر سید جلال الدین محدث، تهران، دانشگاه تهران.
-        ــــــــــــــــــ(1366)؛ تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تحقیق مصطفا درایتی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی
-        آملی، سید حیدر بن علی(1367المقدمات من کتاب نص النصوص فی شرح فصوص الحکم، ج 1، به اهتمام هانری کربن و عثمان اسماعیل یحیی، تهران، نشر توس.
-        ابن ترکه اصفهانی، صائن الدین علی بن محمد (1378)؛ شرح فصوص الحکم، تصحیح محسن بیدار فر، قم، بیدار.
-        ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1372)؛ تمهید القواعد، ترجمه عبدالله جوادی آملی، قم، انتشارات الزهرا.
-        ابن حنبل، احمد بن محمد (1416)؛ مسند، بیروت، موسسه الرساله.
-        ابن سینا(1388)؛ رساله نفس، با مقدمه و حواشی و تصحیح دکتر موسی عمید، همدان، نشر دانشگاه بوعلی سینا، چاپ دوم.
-        ابن عربی، محمد بن علی (1405)؛ الفتوحات المکیه، تحقیق عثمان یحیی،مصر، الهیئۀ المصریۀ العامۀ للکتاب.
-        ــــــــــــــــــــــــــ(1367)؛ رساله حقیقۀ الحقایق (ضمن ده رساله فارسیتصحیح: نجیب مایل هروی، تهران، مولی.
-        ــــــــــــــــــــــــــ(1370فصوص الحکم، تصحیح و تعلیق ابوالعلا عفیفی، تهران، دانشگاه الزهرا.
-        ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم(1393)؛ تأویل مختلف الحدیث، بیروت، المکتب الاسلامی و الدوحۀ، موسسه الاشراق.
-        احسایی، ابن ابی جمهور(1403)؛ عوالی الئالی العزیزه فی الاحادیث الدینیۀ، محقق مجتبی عراقی، قم، موسسه سید الشهداء.
-        اخوان الصفا، بصره (1412)؛ رسائل اخوان الصفاو خلان الوفاء، بیروت، الدار الاسلامیة.
-        بابایی، علی (1398)؛ سه گانه‌های عالم معرفت، شاکله حکمت، عرفان و هنر اسلامی، اردبیل، دانشگاه محقق اردبیلی.
-        تجلیل، ابوطالب (1380)؛ پایه‌های علمی و منطقی عقاید اسلامی، قم، نشر تسنیم.
-        ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد (1418؛ جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
-        جامی، عبدالرحمن (1956م)؛ هفت اورنگ، ج 1، مصر.
-        جوادی آملی، عبدالله(1374)؛ توحید در قرآن، قم، اسراء.
-        الجیلی، عبدالکریم (1401)؛ الانسان الکامل فی معرفۀ الأواخر و الاوائل، بیروت، دار الکتب العلمیۀ.
-        حر عاملی، محمد بن حسن (1380)؛ الجواهر السنیه فی الاحادیث القدسیة، تهران، دهقان.
-        حرانی، حسین بن شعبه(1404)؛ تحف العقول عن آل الرسول، قم، موسسه نشر اسلامی.
-        حسن‌زاده آملی، حسن (1365)؛ نصوص الحکم بر فصوص الحکم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی رجاء.
-        ـــــــــــــــــــــــ(1371)؛ کلمه علیا در توقیفیت اسماء، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
-        ـــــــــــــــــــــــ(1377انسان در عرف عرفان، تهران، سروش.
-        ـــــــــــــــــــــــ(1379)؛ سرح العیون فی شرح العیون، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
-        امام خمینی، سید روح الله (1378)؛ شرح چهل حدیث، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام (ره).
-        ــــــــــــــــــــــــــ (1410)؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، قم، موسسه پاسدار اسلام.
-        دکارت، رنه (1361)؛ تأملات در فلسفه اولی، ترجمه احمد احمدی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
-        دنسی، جاناتان(1375مقدمه ای بر بارکلی، ترجمه حسن لطفی، تهران، نشر فکر روز.
-        دهدار شیرازی، محمد بن محمود(1375)؛ رسائل دهدار، به کوشش محمد حسین اکبر ساوجی، تهران، میراث مکتوب.
-        راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1375الذریعة الی مکارم الشریعة، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
-        سید رضی، محمد (بی‌تانهج البلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، تهران، نشر علمی فرهنگی.
-        سید مرتضی علم الهدی، علی بن الحسین(1409)؛ تنزیه الانبیاء، ترجمه: امیر سلمانی رحیمی، شرکت به نشر.
-        ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1998م)؛ امالی المرتضی، قاهره، دار الفکر العربی.
-        شایگان، داریوش(1389)؛ ادیان و مکتبهای فلسفی هند، تهران، امیر کبیر.
-        شبّر، عبدالله(بی‌تا)؛ مصابیح الانوار فی حلّ مشکلات الاخبار، تصحیح علی شبّر، قم، بصیرتی.
-        صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1420المبدأ و المعاد، بیروت، دارالهادی.
-        ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1362)؛ الشواهد الربوبیۀ، تعلیق و تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، مشهد، مرکز نشر دانشگاهی.
-        ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1363)، مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-        ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1369)، شرح اصول کافی، تصحیح و ترجمه محمد خواجوی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-        ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)؛ الاسفار الأربعۀ، قم، مصطفوی.
-        صدوق، محمد بن علی(1376)؛ الأمالی، تهران، کتابچی.
-        ــــــــــــــــــــــ(1398ق)؛ التوحید، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
-        ـــــــــــــــــــــ(1404)؛ عیون اخبار‌الرضا، بیروت، موسسه اعلمی للمطبوعات.
-        طباطبایی، سید محمد حسین (1367)؛ المیزان، قم، دفتر نشر اسلامی.
-        ــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)؛ نهایۀ الحکمۀ، قم، موسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین.
-        عسگری، سید مرتضی(1382)؛ نقش ائمه در احیاى دین، تهران، انتشارات مرکز فرهنگی منیر، چاپ اول.
-        عمرو بن ابی عاصم (1413)؛ کتاب السنۀ، بیروت، المکتب الاسلامی.
-        قرطبی اندلسی، موسی بن میمون(بی‌تادلالۀ الحائرین، قاهره، مکتبۀ الثقافۀ الدینیّۀ.
-        کاشانی، عبدالرزاق(1380)؛ لطائف الاعلام فی اشارات اهل الالهام، تصحیح مجید هادی‌زاده، تهران، میراث مکتوب.
-        کربلایی، جواد (1377الانوار الساطعه فی شرح الزیارۀ الجامعۀ، محقق محسن اسدی، قم، موسسه دار الحدیث.
-        کلینی، محمد بن یعقوب (بی‌تا)؛ اصول کافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اهل بیت.
-        مازندرانی، محمد صالح (1342)؛ شرح اصول کافی، تهران، المکتبۀ الاسلامی للنشر و التوزیع.
-        مجلسی، محمد باقر (1403)؛ بحار الانوار، بیروت، موسسه وفا.
-        ــــــــــــــــــــ(بی‌تا)؛ توحید مفضل، تهران، کتابخانه صدرا.
-        محمدی ری شهری، محمد(1379)؛ میزان الحکمۀ، ترجمه حمید رضا شیخی، قم، موسسه فرهنگی دارالحدیث.
-        میشل، توماس (1387)؛ کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
-        ناس،جان بایر(1392)؛ تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
-        نوری، میرزا حسین (1408)؛ مستدرک الوسائل، قم، موسسه آل البیت لإحیاء التراث.
 
مقالات
-    بابایی، علی (1397)؛ «فهم رابطه خدا با عالم از روی مَثَل در حکمت اسلامی با تأکید بر دیدگاه صدرا، قبسات»، شماره90، 144-119.
-        دیباجی، سید محمد علی(1378)؛ «رابطه نفس و بدن به عنوان مدل فلسفی رابطه خدا و... ، مجموعه مقالات همایش جهانی ملاصدرا»، ج 5.
-        رضی‌زاده، سید علی، و خادمی، عین الله (1392)؛ «تکامل و صیرورت نفس در پرتو تخلق به آموزه‌های اخلاقی با تکیه بر آراء صدر المتألهین شیرازی»، فصلنامه تأملات فلسفی، سال سوم، شماره 11، 72-41.
-        علمی سولا، محمد کاظم، و لعل صاحبی، طوبی (1395)؛ خودآگاهی به مثابه خداآگاهی در اندیشه ملاصدرا، فصلنامه تأملات فلسفی، سال ششم، شماره 17، 76-61.
-         کاکایی، قاسم (1380)؛ «وحدت وجود: تجربه، تعبیر، تمثیل»، فصلنامه ‌اندیشه دینی، دوره دوم، (8 و 9)، 112-79.