بررسی تطبیقی ماهیت «معیت یا عدم معیت» حق و خلق از منظر متکلمان اسلامی و ملاصدرا با تکیه بر نهج البلاغه»

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تبریز

2 دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه تبریز

3 دانشجوی دکتری دانشگاه تبریز

چکیده

مسئله معیت حق تعالی با مخلوقات از جمله مسائل بنیادینی است که در حوزه الهیات و مسائل آن نقش اساسی ایفا می‌کند و مباحثی همچون جبر و اختیار بر اساس آن تبیین و تحلیل می‌گردند. در نگاه کلامی رابطه حق تعالی با مخلوقات، بینونت عزلی است؛ به طوری که از دیدگاه متکلمان، موجودات و عالم ماسوا در برابر خداوند به عنوان موجودات مستقل در نظر گرفته می‌شوند و هرگونه سنخیت و معیت میان آن دو نفی می‌شود . معیت رایج و مطرح در منظومه فکری متکلمان؛ معیت میان موجودات مادی و به معنای همراهی جسمانی است. اما قاطبه متکلمان در تفسیر و برداشت خود از آیات و روایات، همراهی و معیت حق تعالی و خلق را به احاطه علمی و آگاهی تفسیر نموده‌اند. در حکمت صدرایی، مسئله معیت حق با خلق، با توجه به مبانی آن صبغه کاملا متفاوتی با دیدگاه متکلمین دارد. ملاصدرا بر مبنای سیر دوم فلسفی گرچه معیت علی و معلولی را می‌پذیرد اما در سیر سوم با مطرح ساختن وحدت شخصی وجود و نگاه ربطی و ظلّی به موجودات عالم، نظریه نهایی خویش را ابراز می‌دارد و معیت حق تعالی با خلق را یک طرفه معیت بالحق و قیومیه می‌خواند. ملاصدرا با طرح معیت قیومیه مخاطب را از نگرش ظاهری به نگرش باطنی از معنای معیت می‌رساند و اقسام معیت‌های ماهوی را رد می‌کند. در این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی سعی بر این است تا فراز «مع کل شیء لا بمقارنه و غیر کل شیء لابمزایله» از منظر متکلمان اسلامی و ملاصدرا مورد بررسی و مداقه قرار گیرد. از منظر ملاصدرا و برخلاف دیدگاه متکلمان، بینونت میان حق و خلق، بینونت عزلی نیست، و بینونت صفتی، میان آنها برقرار است، به این معنا که خداوند محیط، مطلق و نامتناهی و اشیاء و مخلوقات محاط، مقید و متناهی هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the coexistence or noncoexistence of Hāaq Taāla with creatures" as Viewed by Islamic Theologians and Mulla Sadra, focusing on Nahj al-Balagha.

نویسندگان [English]

  • Ali Babaei 1
  • naser forouhi 2
  • Mansour Abdullahi 3
1 Associate Professor, Faculty of Theology, University of Tabriz
2 Associate Professor, Faculty of Theology, University of Tabriz
3 P.h.D student of Tabriz University
چکیده [English]

The issue of the coexistence of Hāaq Taāla with creatures is one of the important issues that plays a fundamental role in the field of theology . According to the theological approach, the relationship of Hāaq Taāla with the creatures is binúnât ûzli, so that from the point of view of theologians, creatures and the world of creation are considered as independent beings in front of God, and any coexistence between them is negated. The common and prominent coexistence in the intellectual system of theologians is the coexistence between material beings and means physical coexistence. Many theologians, in their interpretation and understanding of verses and hadiths, have interpreted the coexistence of Hāaq Taāla with the creatures as a scientific coexistence and awareness. In Transcendent theosophy, the issue of the coexistence of Hāaq Taāla with the creatures, according to its principles, has a completely different origin than the theologians' point of view. According to the second philosophical journey of Mulla Sadra, although he accepts the coexistence of cause and effect, but in the third journey, by proposing the personal oneness of existence and the shadowy view of the world's creatures, Mulla Sadra expresses his final theory and considers the relationship of Hāaq Taāla with the creatures as one-sided and the bêl-Hāaq coexistence . Mulla Sadra by stating qāyyumiyê coexistence brings the audience from the external view to the inner view of the coexistence and rejects all types of substantive coexistences. In this research, with a descriptive-analytical method, an attempt is made to investigate and analyze the hadith “God is with all things without being their companion and is contrary to all things and He is not the same as things" from the perspective of Islamic theologians and Mulla Sadra.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hāaq Taāla
  • Creatures
  • Scientific Coexistence
  • Theologians
  • Mulla Sadra